Trabzon Siyasetinin Üç Figürü: Ali Şükrü Bey, Adnan Kahveci ve Ekrem İmamoğlu’nun Türkiye Cumhuriyeti Siyasetine Etkisi

Publish: 24.03.2025

Updated: 24.03.2025 18:16

A⁺

A^-

Trabzon: Tarihin ve Siyasetin Kavşağında Bir Analiz

Karadeniz’in hırçın dalgalarının kıyısında, yemyeşil dağların eteklerinde kurulu olan Trabzon, stratejik konumu ve binlerce yıllık tarihiyle sadece bir şehir değil, aynı zamanda farklı kültürlerin ve siyasi akımların kesişim noktası olmuştur ¹. Bu rapor, Trabzon’un coğrafi yapısından başlayarak, kuruluşundan günümüze uzanan tarihi sürecini, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindeki siyasi evrimini, halkının milliyetçilik duygusunun kökenlerini ve gelişimini inceleyecektir. Ayrıca, Trabzon’un yetiştirdiği üç önemli siyasi figür olan Ali Şükrü Bey, Adnan Kahveci ve Ekrem İmamoğlu’nun hayatlarını, siyasi kariyerlerini ve Türk siyasetine, özellikle de Trabzon siyasetine olan etkilerini detaylı bir şekilde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu üç farklı dönemin ve siyasi yelpazenin temsilcisi olan bu isimlerin incelenmesi, Trabzon’un sadece bölgesel değil, aynı zamanda ulusal siyasette de nasıl bir rol oynadığını anlamamıza olanak sağlayacaktır.

Coğrafi Yapı ve Doğal Kaynaklar: Karadeniz’in İncisi

Trabzon, Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Karadeniz’in güneydoğu kıyısında yer alır ve Pontus Dağları’nın yüksek silsileleriyle çevrilidir ³. Bu dağlar, şehri Orta Anadolu Platosu’ndan ayıran doğal bir bariyer oluşturur ³. Doğu Karadeniz Bölgesi’nin bir parçası olan Trabzon’un coğrafi yapısı, dik ve yoğun ormanlık yamaçlara sahip alp manzaralarıyla karakterizedir ⁴. Dağlar kıyı şeridine paralel uzanır ve Kaçkar Zirvesi gibi 3000 metreyi aşan yüksek noktalara sahiptir ⁴. Bu engebeli arazi, yerleşim düzenlerini ve tarım uygulamalarını derinden etkilemiştir. Vadiler boyunca denize doğru uzanan köylerde mısır, fındık ve çay gibi ürünler yetiştirilirken, Haziran ayından itibaren hayvanlar için taze otlaklar sunan dağ yaylalarına mevsimlik göçler yaşanmaktadır ⁷.

Trabzon’un iklimi tipik bir Karadeniz iklimidir; yazları serin ve kışları ılıman geçer ve yıl boyunca yüksek yağış alır ⁸. Bu durum, bölgenin yemyeşil bir bitki örtüsüne sahip olmasına katkıda bulunur. Dağlar yoğun çam ormanlarıyla kaplıdır ve alçak rakımlı bölgelerde çeşitli bitki ve hayvan türleri gelişir ⁸. Fındık, bu bölgeye özgü önemli bir doğal kaynaktır ve Türkiye, dünya üretiminin ve ihracatının büyük bir bölümünü karşılamaktadır ⁴. Ayrıca bölgede az miktarda bakır, kurşun ve demir yatakları da bulunmaktadır ³. Trabzon şehri, iki derin vadinin arasında kalan bir plato üzerinde kurulmuştur ve antik çağlardan kalma bir limana sahiptir ¹. Bu stratejik konum, şehrin tarih boyunca önemli bir ticaret merkezi olmasında büyük rol oynamıştır.

Tarihin İzinde: Medeniyetlerin Beşiği Trabzon

Trabzon’un tarihi MÖ 756 yılına kadar uzanmaktadır ve Miletoslu Yunan kolonistler tarafından “Trapezous” adıyla kurulmuştur ¹. Şehrin adı, kurulduğu masaya benzeyen merkezi tepeden gelmektedir ¹. Antik çağlardan itibaren Pers İmparatorluğu, Pontus Krallığı, Roma ve Bizans İmparatorlukları gibi çeşitli güçlerin egemenliği altına girmiştir ¹. MS 395’te Roma İmparatorluğu’nun bölünmesiyle Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nun bir parçası olmuş ve önemli bir askeri ve ticari merkez olarak varlığını sürdürmüştür ³.

1204 yılında İstanbul’un Haçlılar tarafından işgal edilmesinin ardından, Bizans İmparatorluğu’nun varisi olarak Trabzon İmparatorluğu kurulmuştur ¹. Komnenos Hanedanı’nın hüküm sürdüğü bu dönemde Trabzon, özellikle 13. yüzyıldan sonra İpek Yolu üzerindeki konumu sayesinde büyük bir refah yaşamış ve Tebriz ile Batı İran için önemli bir liman haline gelmiştir ³. İmparatorluk, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı İmparatorluğu’na katılmıştır ¹. Osmanlı döneminde de önemini koruyan Trabzon, Avrupa ve Pers toprakları arasındaki ticaret yolunun kilit noktalarından biri olmuştur ³. Kanuni Sultan Süleyman’ın bu şehirde doğması, Trabzon’un Osmanlı İmparatorluğu içindeki ayrıcalıklı konumunu göstermektedir ¹⁴.

I. Dünya Savaşı sırasında kısa bir süre Rus işgali altında kalan Trabzon ¹⁵, Milli Mücadele döneminde önemli bir lojistik merkez ve direnişin örgütlendiği şehirlerden biri olmuştur ¹⁹. Trabzon’un zengin tarihi mirası, farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan kültürel yapısıyla günümüzde de yaşamaya devam etmektedir ¹. Sümela Manastırı, Ayasofya Camii (eski kilise) ve Trabzon Kalesi gibi tarihi yapılar, şehrin çok katmanlı geçmişini gözler önüne sermektedir ²⁴. Bölgeye özgü halk oyunları (Horon) ve müziği (Kemençe), yüzyıllardır süregelen kültürel zenginliğin önemli bir parçasıdır ²².

Siyasi Tarih: İmparatorluktan Cumhuriyete Trabzon

Trabzon’un siyasi tarihi, Osmanlı İmparatorluğu’nun idari yapısı içinde önemli bir yer tutmuştur. Trabzon Vilayeti, zaman içinde sınırları değişmekle birlikte, Trabzon, Rize, Giresun, Ordu ve Gümüşhane sancaklarını kapsamaktaydı ¹⁹. Şehir, Avrupa ve Pers toprakları arasındaki ticaret yolu üzerinde bulunması nedeniyle ekonomik ve stratejik açıdan büyük bir öneme sahipti ³. Tanzimat dönemindeki modernleşme çabaları, Trabzon’da Müslüman ve gayrimüslim eşrafın ortaya çıkmasına neden olmuş ve bu durum şehrin siyasi manzarasını etkilemiştir ²⁸.

Milli Mücadele’nin ilk aşamalarında Trabzon, direniş hareketinde öncü bir rol oynamıştır ¹⁹. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti gibi kuruluşlar, milli davanın örgütlenmesinde ve desteklenmesinde önemli katkılar sağlamıştır ¹⁹. Cumhuriyetin ilanından sonra Trabzon, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde bir seçim bölgesi olarak yerini almış ve zaman içinde değişen sayıda milletvekili ile temsil edilmiştir ²⁹. Günümüzde Trabzon, meclise 6 milletvekili göndermektedir ²⁹. 1935 yılında yürürlüğe konulan Türkleştirme politikaları çerçevesinde Trabzon, üçüncü Umumi Müfettişlik bölgesine dahil edilmiştir ¹⁵. 2024 yerel seçimleri, Trabzon’da farklı siyasi partilerin destek gördüğünü ortaya koymuş, CHP büyükşehir belediye başkanlığını kazanırken, çeşitli ilçelerde farklı partilerden adaylar belediye başkanı seçilmiştir ³⁰. Tarihsel olarak Trabzon, Anavatan Partisi (ANAP) ³¹, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ³² ve diğer partilerden önemli siyasetçiler yetiştirmiştir ²⁹.

Trabzon Halkının Milliyetçilik Duyguları

Trabzon halkının milliyetçilik duygusunun kökenleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerine ve özellikle imparatorluğun çöküş sürecine kadar uzanmaktadır ³³. İmparatorluğun zayıflaması ve yabancı güçlerin müdahaleleri karşısında, Trabzon’da da diğer Anadolu şehirlerinde olduğu gibi Türk milliyetçiliği yükselişe geçmiştir. Milli Mücadele’ye aktif katılım ¹⁹, bu duyguların daha da pekişmesine katkı sağlamıştır. 1923’teki nüfus mübadelesi, Trabzon’un yüzyıllardır süregelen Rum mirasının önemli ölçüde kaybolmasına neden olsa da ³⁵, geride kalan Türk nüfusun ulusal kimliğinin daha da belirginleşmesine yol açmıştır. Erken dönem Türk milliyetçiliğinde zaman zaman görülen Turancılık gibi akımlar ³⁶, Atatürk’ün milliyetçilik anlayışıyla birlikte Türkiye Türklerine odaklanmıştır.

Trabzon’da milliyetçilik duygusu, kültürel ve toplumsal hayatta çeşitli şekillerde kendini göstermektedir. Yöreye özgü halk oyunları (Horon) ve müziği (Kemençe) ²¹, yayla şölenleri gibi geleneksel etkinlikler ²², yerel kimliğin ve dolayısıyla ulusal kimliğin de önemli birer ifadesidir. Trabzonspor futbol kulübü, sadece bir spor kulübü olmanın ötesinde, bölge halkı için önemli bir gurur ve aidiyet kaynağıdır ³⁷. Yapılan araştırmalar, Karadeniz Bölgesi’nin, Trabzon da dahil olmak üzere, Türkiye geneline kıyasla daha coşkulu bir vatanseverlik düzeyine sahip olduğunu göstermektedir ³⁷. Bu coşkun vatanseverlik, özellikle spor bağlamında, yerel-vatanseverlik, devletçilik, milliyetçilik ve dindarlık gibi unsurlarla karakterizedir ³⁷. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki nüfus mübadelesi ve Türkleştirme politikaları ¹⁵ ile 1980’lerde yükselen İslamcı ve milliyetçi hareketler ²⁵, Trabzon’daki milliyetçilik anlayışını şekillendiren önemli faktörler olmuştur.

Üç Siyasi Figür ve Trabzon Siyaseti ve Türkiye Üzerine Etkileri

Ali Şükrü Bey: Erken Cumhuriyet Döneminin Muhalif Sesi

1884 yılında Trabzon’un Beşikdüzü ilçesinde doğan Ali Şükrü Bey ³⁹, asker, gazeteci ve siyasetçi kimlikleriyle öne çıkmıştır ³⁹. Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın 6. döneminde ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) 1. döneminde Trabzon milletvekili olarak görev yapmıştır ³⁹. TBMM’de Mustafa Kemal Paşa’ya karşı en güçlü muhalefeti sergileyen milletvekili olarak tanınmıştır ³⁹. II. Abdülhamid’e karşı İttihatçıları desteklemiş ³⁹ ve Mustafa Kemal’in Hâkimiyet-i Milliye gazetesine karşı muhalif bir yayın organı olarak Tan gazetesini çıkarmıştır ⁴⁰. Muhafazakar, liberal ve siyasal İslamcı bir dünya görüşüne sahip olan Ali Şükrü Bey ⁴², Lozan Barış Konferansı sürecinde Türk heyetini eleştirmiştir ⁴⁰.

TBMM’deki faaliyetleri sırasında, halkın Milli Mücadele’ye olan inancını artırmak ve düşman propagandalarını etkisiz hale getirmek amacıyla kurulan İrşad Encümeni’nde görev almış ⁴⁰ ve Mustafa Kemal’in liderliğindeki Birinci Grup’a karşı olan İkinci Grup’un önde gelen isimlerinden biri olmuştur ⁴⁰. İçki yasağı konusunda meclise yasa teklifi sunmuş ⁴⁰, milli egemenliği ve vatanın önemini vurgulayan birçok konuşma yapmıştır ⁴¹. Ancak, 27 Mart 1923 tarihinde Ankara’da ortadan kaybolmuş ³⁹ ve birkaç gün sonra cesedi bulunmuştur ⁴⁰. Hükümet, cinayeti Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı Topal Osman Ağa’nın işlediğini açıklamış ³⁹ ve Topal Osman kısa bir süre sonra çıkan çatışmada öldürülmüştür ³⁹. Ali Şükrü Bey’in suikastı, Türkiye’nin ilk siyasi suikastlarından biri olarak kabul edilmektedir ³⁹. Bu olay, Türkiye’de büyük yankı uyandırmış ve uluslararası düzeyde de dikkat çekmiştir ⁴⁷. Suikast, meclis içindeki gerginlikleri artırmış ve İkinci Grup’un tasfiye sürecine katkıda bulunmuştur ⁴⁴. Ali Şükrü Bey’in muhalefeti ve suikastı, erken Cumhuriyet dönemindeki elitler arası çatışmaları ve farklı siyasi vizyonları gözler önüne sermektedir ⁴⁴.

Adnan Kahveci: Ekonomik Reformun Mimarı

1949 yılında Trabzon’un Sürmene ilçesinde doğan Adnan Kahveci ³¹, üstün zekası ve başarılı eğitim hayatıyla dikkat çekmiştir ³¹. ABD’de elektrik mühendisliği alanında doktora yapmış ve profesör olarak çalışmıştır ³¹. 1980’lerde Türkiye’ye dönerek Başbakan Turgut Özal’ın önemli danışmanlarından biri olmuş ³¹ ve 1983 yılında Anavatan Partisi’nin (ANAP) kurucuları arasında yer almıştır ³¹. 1987 seçimlerinde İstanbul milletvekili olarak TBMM’ye girmiş ³¹ ve üç dönem milletvekilliği yapmıştır ³¹. Devlet Bakanı ve Maliye Bakanı olarak görev yapmış ³¹, Türkiye’nin ilk özelleştirme çalışmalarında önemli rol oynamıştır ³¹. Kürt sorunu üzerine çalışmış ve Kürt dilinin tanınmasını da içeren barışçıl bir çözüm önerisi sunmuştur ³¹. Partisinin genel çizgisinden farklı düşünebilen, bağımsız bir milletvekili olarak tanınmıştır ³¹.

5 Şubat 1993 tarihinde Gerede yakınlarında eşi ve kızıyla birlikte geçirdiği bir trafik kazasında hayatını kaybetmiştir ³¹. Ölümü, Uğur Mumcu suikastından kısa bir süre sonra ve hassas siyasi konular üzerinde çalışırken gerçekleştiği için bazı çevrelerde şüphe uyandırmıştır ⁵⁰. Adnan Kahveci, Cumhurbaşkanı Özal’ın ekonomik reformlarının mimarlarından biri olarak hatırlanmaktadır ⁵⁰. Kürt sorununun barışçıl yollarla çözülmesine yönelik çabaları da takdirle karşılanmaktadır ³¹. Bağımsız ve eleştirel duruşu, Türk siyasetinde önemli bir yer edinmesine neden olmuştur ³¹. Trabzon’da bir park ve bir dernek onun adını taşımaktadır ⁵⁵.

Ekrem İmamoğlu: Çağdaş Siyasetin Yükselen Yıldızı

1970 yılında Trabzon’un Akçaabat ilçesine bağlı Cevizli köyünde doğan Ekrem İmamoğlu ³², ticaret ve inşaat sektörlerinde faaliyet gösteren bir aileye mensuptur ³². Gençlik yıllarında kısa bir süre Anavatan Partisi’nde (ANAP) yer almış, ancak daha sonra 2008 yılında Cumhuriyet Halk Partisi’ne (CHP) katılmıştır ⁵⁸. Üniversite eğitimini İstanbul Üniversitesi’nde işletme ve insan kaynakları yönetimi alanlarında tamamlamıştır ³². Bir dönem Trabzonspor yönetim kurulunda görev yapmıştır ³². 2014 yılında İstanbul’un Beylikdüzü ilçesinde belediye başkanı seçilmiştir ³².

Mart 2019’da İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçilerek AK Parti’nin uzun süren hegemonyasına son vermiştir ³². Seçimi iptal edilse de, Haziran 2019’da tekrarlanan seçimi daha büyük bir oy farkıyla kazanmıştır ³². 2024 yerel seçimlerinde de İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nı yeniden kazanmıştır ⁵⁸. Belediye başkanlığı döneminde çeşitli sosyal yardım projeleri, ulaşım reformları ve kentsel politika girişimleri başlatmıştır ⁵⁸. Ancak, görevi süresince birçok hukuki soruşturma ve davayla karşı karşıya kalmış, hakkında yolsuzluk ve terör örgütleriyle bağlantı iddiaları ortaya atılmıştır ⁶³. Üniversite diploması kısa bir süre için iptal edilmiştir ⁵⁹. İmamoğlu, gelecekteki cumhurbaşkanlığı seçimleri için potansiyel bir aday olarak görülmektedir ⁵⁸.

Trabzon doğumlu olması ve Trabzonspor’da yöneticilik yapması ³², memleketiyle olan bağlarını güçlü tutmasına neden olmuştur. Seçim kampanyaları sırasında ve sonrasında Trabzon’dan önemli destek görmüştür ⁶². Ekrem İmamoğlu’nun İstanbul’daki başarıları, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AK Parti için önemli bir siyasi yenilgi olarak kabul edilmektedir ⁶⁴. İmamoğlu, Türk siyasetinde yükselen bir yıldız ve Erdoğan’a karşı gelecekteki seçimlerde potansiyel bir rakip olarak görülmektedir ⁵⁸. Karşılaştığı hukuki ve siyasi zorluklara rağmen popülaritesini koruması, siyasi önemini artırmaktadır ⁶³.

Trabzon’un Siyasi Mirası

Trabzon, coğrafi konumu, zengin tarihi ve kültürel mirasıyla Türk siyasetinde her zaman önemli bir yere sahip olmuştur. Ali Şükrü Bey’in erken Cumhuriyet dönemindeki muhalif duruşu, Adnan Kahveci’nin ekonomik reformlara katkıları ve Ekrem İmamoğlu’nun çağdaş siyasetteki yükselişi, Trabzon’un farklı dönemlerde ve farklı ideolojilerde önemli siyasetçiler yetiştirdiğini göstermektedir. Bölgenin güçlü milliyetçilik duygusu ve siyasi katılımı, Trabzon’u sadece Karadeniz Bölgesi için değil, tüm Türkiye için önemli bir siyasi aktör haline getirmiştir. Bu üç siyasi figürün hayatları ve kariyerleri incelendiğinde, Trabzon’un Türk siyasetine olan çok yönlü etkisi ve katkısı daha net bir şekilde anlaşılmaktadır. Trabzon, geçmişte olduğu gibi gelecekte de Türk siyasetinde önemli bir rol oynamaya devam edecektir.

Tablo 1: Trabzon Seçim Sonuçları (Cumhuriyet Dönemi – Önemli Seçimler)

Yıl	Seçim Türü	Kazanan Parti (Oy Oranı)	Diğer Önemli Partiler (Oy Oranı)
2002	Genel Seçim	AK Parti (%43.93)	CHP (%14.64), DYP (%10.72), MHP (%3.48), ANAP (%8.01)
2011	Genel Seçim	AK Parti (%58.65)	CHP (%18.30), MHP (%15.29), SAADET (%3.48)
2018	Genel Seçim	AK Parti (%55.1)	CHP (%14.9), MHP (%13.5), İYİ Parti (%11.3)
Mart 2019	Yerel Seçim (İBB)	CHP (%48.77)	AK Parti (%48.61)
Haziran 2019	Yerel Seçim (İBB Tekrar)	CHP (%54.22)	AK Parti (%45.00)
2024	Yerel Seçim (İBB)	CHP (%51.21)	AK Parti (%37.65)

Tablo 2: Trabzon’dan Önemli Siyasi Figürler ve Etkileri

İsim	Dönem	Siyasi Bağlantıları	Önemli Rolleri/Başarıları	Türk Siyasetine Etkisi	Trabzon Siyasetine Etkisi
Ali Şükrü Bey	Erken Cumhuriyet	İttihat ve Terakki (destek), İkinci Grup (lider)	TBMM 1. Dönem Trabzon Milletvekili, Mustafa Kemal’e muhalefet, Tan gazetesi kurucusu	Erken Cumhuriyet döneminde muhalefetin sembolü, suikastı siyasi atmosferi etkiledi	Trabzon’da önemli bir siyasi figür olarak hatırlanır
Adnan Kahveci	1980’ler-1990’lar	Anavatan Partisi (kurucu üye)	Başbakan Turgut Özal’ın danışmanı, Devlet Bakanı, Maliye Bakanı, özelleştirme çalışmalarında rol, Kürt sorunu çözümü önerileri	Ekonomik reformların mimarlarından, Kürt sorunu konusundaki vizyoner yaklaşımı	Trabzon’da saygın bir siyasetçi olarak anılır, adına park ve dernek kuruldu
Ekrem İmamoğlu	2010’lar-Günümüz	Cumhuriyet Halk Partisi	Beylikdüzü Belediye Başkanı, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı (2 dönem), Cumhurbaşkanı adayı (beklenen)	AK Parti’nin İstanbul’daki hegemonyasını sonlandırdı, potansiyel cumhurbaşkanı adayı olarak ülke siyasetinde önemli bir aktör	Trabzon doğumlu olması ve Trabzonspor ile ilişkisi nedeniyle bölgede sempati ve destek görüyor